tapassvadhyāya nirataṁ tapasvī vāgvidāṁ varam |
nāradaṁ paripapraccha vālmīkirmunipuṅgavam || 1 ||
ko’ṇvasmin sāmprataṁ loke guṇavān kaśca vīryavān |
dharmajñaśca kṛtajñaśca satyavākyo dṛḍhavrataḥ || 2 ||
caritreṇa ca ko yuktaḥ sarvabhūteṣu ko hitaḥ |
vidvān kaḥ kassamarthaśca kaścaikapriyadarśanaḥ || 3 ||
ātmavān ko jitakrodho dyutimān ko’nasūyakaḥ |
kasya bibhyati devāśca jātarōṣasya samyuge || 4 ||
etadicchāmyahaṁ śrotuṁ paraṁ kautūhalaṁ hi me |
maharṣe tvaṁ samartho’si jñātum evaṁvidhaṁ naram || 5 ||
śrutvā caitattrilokajño vālmīker nārado vacaḥ |
śrūyatām iti cāmantrya prahṛṣṭo vākyam abravīt || 6 ||
bahavo durlabhāścaiva ye tvayā kīrtitā guṇāḥ |
mune vakṣyāmyahaṁ buddhvā tairyuktaḥ śrūyatāṁ naraḥ || 7 ||
ikṣvākuvaṁśaprabhavo rāmo nāma janaiḥ śrutaḥ |
niyatātmā mahāvīryo dyutimān dhr̥timān vaśī || 8 ||
buddhimān nītimān vāgmī śrīmān śatru nibharhaṇaḥ |
vipulāṁso mahābāhuḥ kambugrīvo mahāhanuḥ || 9 ||
mahorasko maheṣvāso gūḍhajatrur arindamaḥ |
ājānubāhuḥ suśirāḥ sulalāṭaḥ suvikramaḥ || 10 ||
samaḥ samavibhaktāṅgaḥ snigdha varṇaḥ pratāpavān |
pīnavakṣā viśālākṣo lakṣmīvān śubhalakṣaṇaḥ || 11 ||
dharmajñaḥ satyasandhaśca prajānāṁ ca hite rataḥ |
yaśasvī jñānasampannaḥ śucir vaśyaḥ samādhimān || 12 ||
prajāpatisamaḥ śrīmān dhātā ripuniṣūdanaḥ |
rakṣitā jīvalokasya dharmasya parirakṣitā || 13 ||
rakṣitā svasya dharmasya svajanasya ca rakṣitā |
vedavedāṅga tattvajño dhanurvede ca niṣṭhitaḥ || 14 ||
sarvaśāstrārtha tattvajño smṛtimān pratibhānavān |
sarvalokapriyaḥ sādhuḥ adīnātmā vicakṣaṇaḥ || 15 ||
sarvadābhigataḥ sadbhiḥ samudra iva sindhubhiḥ |
āryaḥ sarvasamaḥ caiva sadaikapriyadarśanaḥ || 16 ||
sa ca sarvaguṇopetaḥ kausalyānandavardhanaḥ |
samudra iva gāmbhīrye dhairyeṇa himavān iva || 17 ||
viṣṇunā sadṛśo vīrye somavat priyadarśanaḥ |
kālāgni sadṛśaḥ krodhe kṣamayā pṛthivī samaḥ || 18 ||
dhanadena samas tyāge satye dharma iva aparaḥ |
tam evaṁguṇasampannaṁ rāmaṁ satya parākramam || 19 ||
jyeṣṭhaṁ śreṣṭhaguṇair yuktaṁ priyaṁ daśarathaḥ sutam |
prakṛtīnāṁ hitaiḥ yuktaṁ prakṛti priyakāmyayā || 20 ||
yauvarājyeṇa samyoktum aicchat prītyā mahīpatiḥ |
tasyābhiṣeka sambhārān dṛṣṭvā bhāryā:’tha kaikayī || 21 ||
pūrvaṁ datta varā devī varam enam ayācata |
vivāsanaṁ ca rāmasya bharatasya abhiṣecanam || 22 ||
sa satyavacanād rājā dharmapāśena saṁyataḥ |
vivāsayāmāsa sutaṁ rāmaṁ daśarathaḥ priyam || 23 ||
sa jagāma vanaṁ vīraḥ pratijñāṁ anupālayan |
pitur vacana nirdēśāt kaikēyyāḥ priya kāraṇāt || 24 ||
taṁ vrajantaṁ priyo bhrātā lakṣmaṇo’nujagāma ha |
snehādvinayasampannaḥ sumitrā nandavardhanaḥ || 25 ||
bhrātaraṁ dayito bhrātuḥ saubhrātram anudarśayan |
rāmasya dayitā bhāryā nityaṁ prāṇa samāhitā || 26 ||
janakasya kule jātā devamāyā iva nirmitā |
sarvalakṣaṇa sampannā nārīṇām uttamā vadhūḥ || 27 ||
sītā’py anugatā rāmaṁ śaśinaṁ rohiṇī yathā |
paurair anugato dūraṁ pitrā daśarathena ca || 28 ||
śṛṅgibērapure sūtaṁ gaṅgākūlē vyasarjayat |
guham āsādya dharmātmā niṣādādhipatiṁ priyam || 29 ||
guhena sahito rāmaḥ lakṣmaṇena ca sītayā |
te vanena vanaṁ gatvā nadīḥ tīrtvā bahūdakāḥ || 30 ||
citrakūṭam anuprāpya bharadvājasya śāsanāt |
ramya māvasathaṁ kṛtvā ramamāṇā vane trayaḥ || 31 ||
devagandharvasaṅkāśāḥ tatra te nyavasan sukham |
citrakūṭaṁ gate rāme putraśokāturastadā || 32 ||
rājā daśarathaḥ svargaṁ jagāma vilapan sutam |
mṛte tu tasmin bharato vasiṣṭha pramukhair dvijaiḥ || 33 ||
niyujyamāno rājyāya naiccha drājyaṁ mahābalaḥ |
sa jagāma vanaṁ vīro rāmapādaprasādakaḥ || 34 ||
gatvā tu sa mahātmānaṁ rāmaṁ satyaparākramam |
ayācad bhrātaraṁ rāmaṁ āryabhāva puraskṛtaḥ || 35 ||
tvam eva rājā dharmajña iti rāmaṁ vaco ‘bravīt |
rāmo’pi paramodāraḥ sumukhas sumahāyaśāḥ || 36 ||
na ca icchat pitur ādeśāt rājyam rāmo mahābalaḥ |
pāduke cāsya rājyāya nyāsaṁ dattvā punaḥ punaḥ || 37 ||
nivartayāmāsa tato bharataṁ bharatāgrajaḥ |
sa kāmam anavāpyaiva rāmapādāvupaspṛśan || 38 ||
nandigrāme ‘karod rājyam rāma āgamanakāṅkṣayā |
gate tu bharate śrīmān satyasandho jitendriyaḥ || 39 ||
rāmastu punarālakṣya nāgarasya janasya ca |
tatra āgamanam ekāgro daṇḍakān praviveśa ha || 40 ||
pravisya tu maharanyaṁ ramo rajivalocanaḥ |
viradhaṁ rākṣasaṁ hatva śarabhaṅgaṁ dadarśa ha || 41 ||
sutīkṣṇaṁ cāpyagastyaṁ ca agastya bhrataraṁ tatha |
agastya vacanaccaiva jagraha indraṁ śarasanam || 42 ||
khaḍgaṁ ca paramapritaḥ tuṇī cakṣayasāyakau |
vasatastasya ramasya vane vanacaraiḥ saha || 43 ||
ṛṣayo’bhyaagamansarve vadhayasura rākṣasām |
sa teṣaṁ pratiśuśrava rākṣasānām tatha vane || 44 ||
pratijñātaśca rameṇa vadhassamyati rākṣasāṁ |
ṛṣīṇāmagni kalpānāṁ daṇḍakāranyavāsinām || 45 ||
tena tatraiva vasata janasthāna nivāsini |
virūpita surpanaḳha rākṣasi kāmarūpini || 46 ||
tatah surpanaḳhā vākyāt udyuktān sarvarākṣasān |
kharaṁ triśirasaṁ caiva duṣaṇaṁ caiva rākṣasam || 47 ||
nijaghāna raṇe ramas teṣaṁ caiva padānugān |
vane tasminnivasata janasthāna nivāsinām || 48 ||
rākṣasāṁ nihatānyāsan sahasrāṇi caturdaśa |
tato jñātivadaṁ śrutva rāvaṇaḥ krōdha mūrchitaḥ || 49 ||
sahāyaṁ varayāmāsa maricaṁ nāma rākṣasaṁ |
vāryamāṇaḥ subahuśo maricena sa rāvaṇaḥ || 50 ||
na virōdho balavata kṣamo rāvaṇa tēna te |
anādritya tu tadvākyaṁ rāvaṇaḥ kāla coditaḥ || 51 ||
jagāma sahamārīcaḥ tasyāśrama padaṁ tada |
tena māyāvinā dūraṁ apavāhya nrpatmajau || 52 ||
jahāra bhāryāṁ rāmasya grdhraṁ hatva jaṭāyuṣam |
grdhraṁ ca nihataṁ dṛṣṭva hrtaṁ śrutva ca maithilim || 53 ||
rāghavaḥ śokasantapta vilalāpa akulendriyaḥ |
tatastenaiva śokena grdhraṁ dagdhva jaṭāyuṣam || 54 ||
margamāno vane sitaṁ rākṣasaṁ sandadarśa ha |
kabandhaṁ nāma rūpena vikṛtaṁ ghoradarśanam || 55 ||
taṁ nihatya mahābāhuḥ dadāha svargataśca saḥ |
sa cāsya kathayāmasa śabariṁ dharmacārinim || 56 ||
śramaṇiṁ dharmanipunaṁ abhigaccheti rāghava |
so’bhyaagacchanmahātējāḥ śabariṁ śatrusūdanaḥ || 57 ||
śabaryā pūjitaḥ samyag rāmo daśarathātmajaḥ |
pampātire hanumatā saṅgato vānarena ha || 58 ||
hanumadvacanāccaiva sugrīvena samāgataḥ |
sugrīvāya ca tatsarvaṁ śaṁsad ramasya mahābalaḥ || 59 ||
āditastadyathā vṛttaṁ sītayāśca viśeṣataḥ |
sugrīvaścaapi tatsarvaṁ śrutva ramasya vānaraḥ || 60 ||
cakāra sakhyaṁ rāmena prītaścaiva agni sākṣikaṁ |
tato vānararājena vairānukathanaṁ prati || 61 ||
rāmāya āveditaṁ sarvaṁ praṇayād duḥkhitena ca |
pratijñātaṁ ca rameṇa tadā vālivadaṁ prati || 62 ||
vālinaśca balaṁ tatra kathayāmasa vānaraḥ |
sugrīvaḥ śaṅkitaścāsi nityaṁ vīryena rāghave || 63 ||
rāghavaḥ pratyayārthaṁ tu dundubheḥ kāya mūttamam |
darśayāmasa sugrīva mahāparvata sannibham || 64 ||
utsmayitvā mahābāhuḥ prekṣya cāsthi mahābalaḥ |
pādāṅguṣṭhena cikṣepa sampūrṇaṁ daśayojanam || 65 ||
bibhēda ca punaḥ sālān saptaikena maheṣunā |
giriṁ rasātalaṁ caiva janayan pratyayaṁ tadā || 66 ||
tatah prīta manāstena viśvastaḥ sa mahākapiḥ |
kiṣkindhāṁ rāmasahito jagāma ca guhāṁ tada || 67 ||
tato’garjad harivaraḥ sugrīva hēmapiṅgalaḥ |
tena nādena mahatā nirjagāma harīśvaraḥ || 68 ||
anumānya tadā tārāṁ sugrīvena samāgataḥ |
nijaghāna ca tatra enaṁ śareṇaikena rāghavaḥ || 69 ||
tatah sugrīva vacanāt hatva vālinam āhave |
sugrīvameva tadrājye rāghavaḥ pratyapādayat || 70 ||
sa ca sarvān samānīya vānarān vānararṣabhaḥ
diśaḥ prasthāpayāmāsa didṛkṣurjanakātmajām || 71 ||
tato gṛdhrasya vacanāt sampātēr hanumānbalī
śatayojanavistīrṇaṁ pupluvē lavaṇārṇavam || 72 ||
tatra laṅkāṁ samāsādya purīṁ rāvaṇapālitām
dadarśa sītāṁ dhyāyantīṁ aśokavanikāṁ gatām || 73 ||
nivēdayitvā:’bhijñānaṁ pravṛttiṁ ca nivēdya ca
samāśvāsya ca vaidēhīṁ mardayāmāsa toraṇam || 74 ||
pañca senāgragān hatvā sapta mantrisutānapi
śūram akṣaṁ ca niṣpiṣya grahaṇaṁ samupāgamat || 75 ||
astreṇonmuktamātmānaṁ jñātvā paitāmahādvarāt
marṣayan rākṣasān vīrō yantriṇastānyadr̥cchayā || 76 ||
tato dagdhvā purīṁ laṅkāṁ r̥tē sītāṁ ca maithilīm
rāmāya priyam ākhyātuṁ punarāyān mahākapiḥ || 77 ||
so:’bhigamya mahātmānaṁ kṛtvā rāmaṁ pradakṣiṇam
nyavēdayad amēyātmā dṛṣṭā sīteti tattvataḥ || 78 ||
tataḥ sugrīvasahito gatvā tīraṁ mahodadhēḥ
samudraṁ kṣōbhayāmāsa śarair ādityasannibhaiḥ || 79 ||
darśayāmāsa cātmānaṁ samudraḥ saritāṁ patiḥ
samudravacanāccaiva nalaṁ sētum akārayat || 80 ||
tena gatvā purīṁ laṅkāṁ hatvā rāvaṇam āhavē
rāmaḥ sītām anuprāpya parāṁ vrīḍām upāgamat || 81 ||
tām uvāca tato rāmaḥ paruṣaṁ janasaṁsadi
amṛṣyamāṇā sā sītā vivēśa jvalanaṁ satī || 82 ||
tato:’gnivacanāt sītāṁ jñātvā vigatakalmaṣāṁ
babhau rāmaḥ samprahṛṣṭaḥ pūjitaḥ sarvadaivataiḥ || 83 ||
karmaṇā tena mahatā trailōkyaṁ sacarācaram
sadēvarṣigaṇaṁ tuṣṭaṁ rāghavasya mahātmanaḥ || 84 ||
abhyaṣiñcat sa laṅkāyāṁ rākṣasēndraṁ vibhīṣaṇam
kṛtakṛtyas tadā rāmaḥ vijvaraḥ pramumōda ha || 85 ||
dēvatābhyō varaṁ prāpya samutthāpya ca vānarān
ayōdhyāṁ prasthitō rāmaḥ puṣpakēṇa suhr̥dvr̥taḥ || 86 ||
bharadvājāśramaṁ gatvā rāmaḥ satyaparākramaḥ
bharatasyāntikaṁ rāmaḥ hanūmantaṁ vyasarjayat || 87 ||
punarākhyāyikāṁ jalpan sugrīvasahitaśca saḥ
puṣpakaṁ tatsamāruhya nandigrāmaṁ yayau tadā || 88 ||
nandigrāmē jaṭāṁ hitvā bhrātr̥bhiḥ sahitō:’naghaḥ
rāmaḥ sītām anuprāpya rājyaṁ punaravāptavān || 89 ||
prahr̥ṣṭa muditō lōkaḥ tuṣṭaḥ puṣṭaḥ sudhārmikaḥ
nirāyamaḥ hyarōgaśca durbhikṣa bhaya varjitaḥ || 90 ||
na putramaraṇaṁ kiñcid drakṣyanti puruṣāḥ kvacit
nāryaś cāvidhavā nityaṁ bhaviṣyanti pativratāḥ || 91 ||
na cāgnijaṁ bhayaṁ kiñcit nāpsu majjanti jantavaḥ
na vātajaṁ bhayaṁ kiñcit nāpi jvarakr̥taṁ tathā || 92 ||
na cāpi kṣudbhayaṁ tatra na taskara bhayaṁ tathā
nagarāṇi ca rāṣṭrāṇi dhana dhānya yutāni ca || 93 ||
nityaṁ pramuditāḥ sarvē yathā kr̥tayugē tathā
aśvamēdha śatair iṣṭvā tathā bahusuvarṇakaiḥ || 94 ||
gavāṁ kōṭi ayutaṁ datvā brahmalōkaṁ prayāsyati
asaṅkhyēyaṁ dhanaṁ datvā brāhmaṇēbhyō mahāyaśāḥ || 95 ||
rājavaṁśān śataguṇān sthāpayiṣyati rāghavaḥ
cāturvarṇyaṁ ca lōkē:’smin svē svē dharmē niyōkṣyati || 96 ||
daśa varṣasahasrāṇi daśa varṣaśatāni ca
rāmaḥ rājyam upāsitvā brahmalōkaṁ gamiṣyati || 97 ||
phalaśruti:
idaṁ pavitraṁ pāpaghnaṁ puṇyaṁ vēdaiśca sammitam
yaḥ paṭhēt rāmācaritaṁ sarvapāpaiḥ pramucyatē || 98 ||
ētadākhyānam āyuṣyaṁ paṭhan rāmāyaṇaṁ naraḥ
saputrapautraḥ sagaṇaḥ prētya svargē mahīyatē || 99 ||
paṭhan dvijō vā gr̥ṣabhatvam īyāt
syāt kṣatriyō bhūmipatitvam īyāt
vaṇigjanaḥ paṇyaphalatvam īyāt
janaśca śūdrō:’pi mahattvam īyāt || 100 ||
Download PDF here Sankshepa Ramayana
